Takie "słowo" w "Panu Tadeuszu"? Przez lata zmieniło znaczenie

Epopeja narodowa to od lat lektura szkolna. "Pan Tadeusz" został wydany w pierwszej połowie XIX wieku w Paryżu. Rękopis dzieła Adama Mickiewicza wpisano na listę Pamięci Świata UNESCO w 2014 roku. Dużą kolekcję wydań ma prof. Jerzy Bralczyk, o czym wspominał m.in. w rozmowie na łamach "Gazety Pomorskiej":

Nie dziwi, że w arcydziele literatury polskiej pojawią się wyrazy, które dla współczesnego czytelnika są niezrozumiałe. Jednak słowo "kutas" można tam zobaczyć więcej niż jeden raz. Wystarczy przytoczyć fragment księgi pierwszej "Gospodarstwo":

"Woźny pas mu odwiązał, pas słucki, pas lity,
Przy którym świecą gęste kutasy jak kity,
Z jednej strony złotogłów w purpurowe kwiaty,
Na wywrót jedwab czarny, posrebrzany w kraty;
Pas taki można równie kłaść na strony obie:
Złotą na dzień galowy, a czarną w żałobie". 

Warto też zajrzeć o księgi drugiej "Zamek": 

"Lecz on zwał się Rębajło, a o jego herbach
Nie wiadomo. Klucznikiem siebie tytułował,
Iż ten urząd na zamku przed laty piastował.
I dotąd nosił wielki pęk kluczów za pasem,
Uwiązany na taśmie ze srebrnym kutasem".

Obecnie słowo "kutas" jest uznawane za wulgarne. Jednak Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" pisał o elemencie ubioru, który wykonywano m.in. z nici, wełny, jedwabiu. Takim frędzlem były ozdabiany pas kontuszowy, czyli część tradycyjnego stroju szlacheckiego. 

Wyraz pojawia się też w innym utworze wieszcza i wówczas mowa o ozdobie buta. Ten fragment wiersza "Popas w Upicie" brzmi:

"We fraku z samodziału, krojem nowej mody,
Fryzował sobie czubek, kołnierzyk, a czasem
Bawił się z pływającym u buta kutasem,
Lub żartował z sąsiada, którego płaszcz długi
I krzyż czerwony - znakiem kościelnego sługi". 

W tych przypadkach doszło do pejoratywizacji, czyli nadawania wyrazom znaczenia ujemnego. 

W polskiej literaturze jest znacznie więcej przykładów wulgaryzmów niż mogłoby się wydawać. W twórczości Juliana Tuwima, który kojarzy się z popularnymi utworami dla dzieci (m.in. "Lokomotywa", "Pan Hilary", "Słoń Trąbalski"), nietrudno trafić na teksty kontrowersyjne.

Językoznawca i profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu stworzył opracowanie ponad tysiąca wyrazów i wyrażeń obscenicznych. Mowa o "Słowniku polskich przekleństw i wulgaryzmów" prof. Macieja Grochowskiego. 

Źródła: pap-mediaroom.pl, pomorska.pl, literat.ug.edu.pl, sjp.pl, edusens.pl, lkh.zsz-ozorkow.org, polszczyzna.pl, lubimyczytac.pl