Wyjątkowe miejsce w Europie. Podwodny kanion i gigantyczne fale

Kanion Nazaré, położony u wybrzeży Portugalii, rozciąga się na długość około 230 kilometrów w głąb Oceanu Atlantyckiego, wcinając się w dno morskie na głębokość dochodzącą do 5 000 metrów. Powstał w wyniku milionów lat procesów geologicznych, które ukształtowały dno Oceanu Atlantyckiego. Jego formowanie prawdopodobnie rozpoczęło się w okresie miocenu, około 20 milionów lat temu, kiedy ruchy tektoniczne i erozja zaczęły rzeźbić dno morskie. W tej kwestii znaczącą rolę odegrały prądy turbidytowe - gwałtowne podwodne osuwiska, które transportowały ogromne ilości osadów z szelfu kontynentalnego w głąb oceanu. Struktura kanionu jest złożona i dzieli się na trzy wyraźne sekcje:

• rozpadlina blisko brzegu: górna część kanionu rozpoczyna się zaledwie kilometr od wybrzeża Nazaré. Ta sekcja, rozciągająca się na około 60 kilometrów, charakteryzuje się stromym, V-kształtnym profilem, który przypomina ostrze noża wcinające się w dno oceanu. Ściany kanionu są tu wyjątkowo strome, a dno wąskie, co sprzyja przyspieszaniu prądów morskich i kierowaniu ich w stronę brzegu. To właśnie ta część kanionu odgrywa kluczową rolę w formowaniu gigantycznych fal, które uczyniły Nazaré mekką surferów. Głębokość w tej strefie waha się od kilkuset metrów u wybrzeża do około 2 000-3 000 metrów w miarę oddalania się od lądu. Ta struktura działa jak naturalny lej, który koncentruje energię oceaniczną, tworząc potężne fale sięgające nawet 30 metrów wysokości;
  
  
• labirynt urwistych ścian: w środkowej części kanion opada na głębokość około 4 050 metrów. W tym miejscu wąskie koryto, zwane talwegiem, wije się wśród stromych, niemal pionowych ścian, tworząc labirynt podwodnych wąwozów. Talweg to najgłębsza linia kanionu, w której muł i piasek są transportowane przez prądy denne, zwane prądami turbidytowymi. Owe prądy, rzeźbią kanion i nadają mu dynamiczny, wciąż ewoluujący charakter. Ściany kanionu w tej strefie są nieregularne, pełne załamań i bocznych odgałęzień. To tutaj kanion osiąga swoją maksymalną szerokość, miejscami przekraczającą 20 kilometrów;
  
  
• brama do abisalnego płaskowyżu: na końcu kanion otwiera się na rozległą, płaską strefę, która osiąga głębokość blisko 4 970 metrów. Ta dolna część, zwana również stożkiem abisalnym, to miejsce, gdzie kanion łączy się z bezkresnym płaskowyżem abisalnym - tajemniczym, niemal księżycowym krajobrazem dna oceanicznego, gdzie panuje wieczny mrok i ciśnienie sięgające setek atmosfer. W tej strefie osady transportowane przez prądy turbidytowe osiadają, tworząc rozległe równiny mułowe. Głębokość i rozległość tej strefy sprawiają, że jest to obszar niemal niedostępny dla człowieka, eksplorowany jedynie przez zaawansowane batyskafy i zdalnie sterowane pojazdy podwodne (ROV).

Bliskość położenie kanionu w stosunku do brzegu jest związane z geologiczną historią Półwyspu Iberyjskiego. Ruchy tektoniczne w regionie, wywołane kolizją płyty afrykańskiej i euroazjatyckiej, stworzyły warunki sprzyjające formowaniu się takich struktur. Kanion jest także powiązany z rzeką Mondego, która w przeszłości transportowała ogromne ilości osadów do oceanu, wspomagając procesy erozyjne.

Sercem mechanizmu powstawania gigantycznych fal w Nazaré jest zjawisko refrakcji fal. Dochodzi do niego, gdy fale zmieniają prędkość i kierunek w wyniku różnic w głębokości dna morskiego. W przypadku Nazaré fale atlantyckie, zwane swellami, napływają z otwartego oceanu, zazwyczaj z kierunku północno-zachodniego, i napotykają Kanion Nazaré. Fale poruszające się nad głębokim kanionem przemieszczają się szybciej niż te nad płytszym szelfem po bokach. To powoduje, że front fali wygina się, a jej energia koncentruje się w jednym punkcie, dokładnie w rejonie plaży Praia do Norte.

Spójrzmy na fale jako linie energii rozchodzące się po powierzchni oceanu. Gdy linie te docierają do kanionu, ich trajektoria zakrzywia się, a fale zaczynają się zbiegać. Kiedy dwie lub więcej fal spotyka się w tym samym miejscu, ich energia sumuje się, tworząc tzw. interferencję konstruktywną. Można to porównać do dwóch kamieni rzuconych do wody - wywołane przez nie fale nakładają się na siebie, tworząc wyższy grzbiet. W Nazaré ten efekt jest spotęgowany przez unikalną geometrię kanionu, która prowadzi do powstawania fal o wysokościach rzadko spotykanych w innych częściach świata.

Fale w Nazaré zyskały światową sławę dzięki rekordom ustanowionym przez surferów. W 2011 roku Garrett McNamara jako pierwszy zwrócił uwagę świata na Nazaré, surfując na fali o wysokości 23,77 metra. W 2017 roku Brazylijczyk Rodrigo Koxa ustanowił nowy rekord świata, pokonując falę mierzącą 24,38 metra, co zostało oficjalnie potwierdzone przez World Surf League. W 2020 roku Niemiec Sebastian Steudtner prawdopodobnie pobił ten rekord, surfując na fali szacowanej na 26,21 metra, ale ten wynik wciąż czeka na oficjalną weryfikację.

Zimą (październik-luty) kanion Nazaré generuje fale sięgające ponad 30 metrów, przyciągając surferów i widzów na klif przy latarni morskiej Forte de São Miguel Arcanjo. Sztormowe swelle, napędzane przez atlantyckie niże baryczne, są wzmacniane przez V-kształtny profil kanionu i refrakcję, tworząc spektakularne ściany wody, idealne do obserwacji podczas zawodów Nazaré Challenge.

Latem (czerwiec-sierpień) Nazaré zamienia się w idylliczny kurort z plażami uhonorowanymi Błękitną Flagą, w którym łagodne fale i złote piaski zapraszają do kąpieli, opalania i sportów wodnych. Turyści mogą zwiedzać urokliwe uliczki, targ rybny czy wzgórze Sitio, ciesząc się krystaliczną wodą i łagodnym klimatem. Wiosna (marzec-maj) i jesień (wrzesień-październik) to okresy przejściowe idealne dla tych, którzy szukają mniejszych tłumów i wszechstronnych atrakcji.

Źródła: malayka.pl, wikipedia.org