Znikają z polskiego krajobrazu. Nasze wnuki już ich nie zobaczą?

Świetliki to chrząszcze z rodziny świetlikowatych (Lampyridae), które wykorzystują zjawisko bioluminescencji do komunikacji, przede wszystkim podczas godów. Samice wysyłają świetlne sygnały, które mają przyciągnąć samce - to naturalny mechanizm rozrodczy. Jednak dziś ten system nie działa tak, jak powinien.

Winne jest przede wszystkim zanieczyszczenie światłem. Wszechobecne oświetlenie - od ulicznych latarni, przez podświetlane elewacje, po dekoracyjne lampki w ogrodach - całkowicie zaburza orientację świetlików. Owady te, zamiast kierować się w stronę naturalnych sygnałów, lecą do sztucznego światła. Efekt? Samce nie odnajdują samic, a całe populacje stopniowo się załamują.

W Polsce występują trzy gatunki świetlików:

• świetlik świętojański (Lampyris noctiluca) - najczęściej obserwowany,
• iskrzyk (Lamprohiza splendidula),
• świeciuch (Phosphaenus hemipterus).

Według danych przyrodników ich liczebność spada w niektórych regionach nawet o 70%. Brakuje jednak systematycznych badań - świetliki nie są owadami priorytetowymi w monitoringach przyrodniczych, co dodatkowo utrudnia podejmowanie działań ochronnych.

Chemizacja środowiska

Pestycydy stosowane w rolnictwie i ogrodnictwie nie działają selektywnie - eliminują również świetliki i ich larwy, które żyją w glebie nawet przez kilka lat. To uderza nie tylko w pojedyncze gatunki, ale w całe lokalne ekosystemy.

Zanieczyszczenie światłem

Naturalna ciemność jest niezbędna do skutecznej komunikacji świetlików. Stałe, intensywne światło sztuczne zakłóca procesy biologiczne, a w praktyce uniemożliwia rozród.

Utrata siedlisk

Świetliki potrzebują środowisk wilgotnych, częściowo zacienionych, dzikich - jak łąki, obrzeża lasów, nieużytki. Tego typu tereny są coraz częściej przekształcane w grunty budowlane, osuszane, koszone i upraszczane.

Zanikanie świetlików nie ogranicza się do Polski. Podobne zjawiska odnotowywane są w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Utrata bioróżnorodności wśród owadów - zwłaszcza zapylaczy i gatunków zależnych od mikroklimatów - to jedno z największych zagrożeń dla równowagi przyrodniczej w skali świata.

Świetliki są wskaźnikiem jakości środowiska. Ich znikanie świadczy o tym, że podstawowe procesy w ekosystemie ulegają rozkładowi - często nieodwracalnemu. Jednak przyrodnik Mikołaj Siemaszko ma też dobre wieści. Poprzez nasze codzienne działania i nawyki możemy owadom pomóc. Jak? Zostawiajmy nieskoszone łąki, a sztuczne światła gaśmy, gdy tylko nie są nam potrzebne.