Rewolucja w lekturach szkolnych. Będzie mniej obowiązkowych?

Podstawa programowa nadal jest przygotowana przez Państwowy Instytut Badawczy, ale już można zapoznać się z planowanymi zmianami w ramach reformy MEN “Reforma26. Kompas Jutra". Autorzy zapowiadają wspólną bazę dla wszystkich przedmiotów szkolnych, która będzie możliwa do realizacji dla nauczycieli, ale też wykształci w uczniach rozwój kompetencji przekrojowych oraz sprawczości. 

We wrześniu 2025 można spodziewać się publikacji gotowego projektu podstawy programowej, który od razu trafi do MEN. Natomiast od września 2026 roku nowa podstawa programowa trafi do szkół podstawowych. Co zmieni się w nauczaniu języka polskiego? Autorzy projektu postawili na aktualizację listy lektur, która do tej pory była dla uczniów trudna oraz archaiczna. Co się zmieni? 

W klasach IV-VIII szkół podstawowych wymiar godzin z języka polskiego pozostaje taki sam jak do tej pory. Jednak w klasach IV-VI nie pojawiła się w kanonie lektur ani jedna pozycja książkowa, którą uczniowie muszą przeczytać w całości! Natomiast w każdym roku szkolnym muszą oni obowiązkowo poznać nie mniej niż 4 dłuższe teksty literackie. Uczniowie wybierają je razem z nauczycielem, a ich tematyka ma dotyczyć m.in. domu, rodziny, relacji przyjacielskich, ale też przyrody. Co znajduje się w nowym kanonie lektur dla klas IV-VI szkół podstawowych?  

• fragmenty Biblii: opis stworzenia świata, przypowieść o miłosiernym Samarytaninie oraz synu marnotrawnym, 

• mitologia grecka: stworzenie świata, mit o Syzyfie, mit o Dedalu, mit o Ikarze, mit o Demeter i Korze, 

• baśnie i legendy z narodowej, regionalnej oraz europejskiej i światowej kultury, 

Co z klasami VII-VIII szkół podstawowych? Tutaj również uczniowie mają obowiązkowo w każdym roku szkolnym przeczytać nie mniej niż 4 dłuższe utwory literackie. Mają wybrać je z nauczycielem z np. literatury gatunkowej m.in. fantasy, science fiction, kryminał oraz z kanonu literatury światowej. Jakie lektury będą obowiązkowe? W podstawie programowej znalazły się tylko teksty polskie.  

• Jan Kochanowski  - “Ten VII", “Tren VIII" i wybrane fraszki, 

• Ignacy Krasicki - wybrane bajki, 

• Adam Mickiewicz - “Dziady" cz. II, “Reduta Ordona", “Śmierć Pułkownika", “Pan Tadeusz" (wybrane fragmenty i “Inwokacja"), wybrana ballada, 

• Juliusz Słowacki - “Balladyna", 

• Bolesław Prus lub Henryk Sienkiewicz - wybrana nowela, 

• Aleksander Kamiński - “Kamienie na szaniec", 

• Sławomir Mrożek - wybrane opowiadanie lub jednoaktówka, 

• wybrany utwór o tematyce wojennej np. opowiadanie Idy Fink,  

Zobacz też: Streszczenia lektur dla uczniów szkół podstawowych i średnich

Autorzy nowej postawy programowej z języka polskiego przewidują także dla klas IV-VI szkół podstawowych uczestnictwo raz w roku szkolnym na żywo lub online w spektaklu teatralnym, koncercie lub wystawie. Natomiast uczniowie klas wyższych (VII-VIII) będą raz w roku szkolnym musieć stworzyć spektakl teatralny, film, teledysk lub podcast na podstawie samodzielnie napisanego scenariusza. Poza tym na lekcjach języka polskiego mają być organizowane debaty oksfordzkie, sokratejskie i panelowe, związane z omówieniem przeczytanej lektury.  

Co o tych zmianach uważa polonistka z serwisu Skul.pl, Dominika Saja?  

“Nowa podstawa programowa z języka polskiego zdecydowanie stara się odpowiedzieć na dynamiczne przemiany technologiczne, a w tym: rozwój sztucznej inteligencji, znaczenie etyki oraz formy komunikacji na co dzień.   

Szczególny nacisk położono na rozwijanie czytelnictwa wśród młodzieży — nie tylko w zakresie obowiązkowych lektur, ale przede wszystkim jako codziennej praktyki uczniowskiej. Ciekawą propozycją jest otwarcie przestrzeni na samodzielny dobór dłuższych tekstów literackich, co może realnie zachęcić młodzież do sięgania po literaturę bliską im tematycznie i emocjonalnie. Takie podejście daje również uczniom narzędzia do komentowania rzeczywistości i wyrażania własnych postaw. Dzięki lekturze młodzi ludzie będą mieli szansę nazywać swoje stany wewnętrzne i rozwijać swoje zainteresowania.   

Dużą zmianą jest także zwrócenie się ku literaturze polskiej, przy jednoczesnym pozostawieniu nauczycielom swobody w doborze dzieł z klasyki światowej. To otwiera wiele możliwości interpretacyjnych i dydaktycznych, ale równocześnie rodzi pewne obawy — czy znajdzie się wystarczająco dużo czasu, by omówić klasykę z należytą głębią i refleksją?   

Wielką niewiadomą pozostaje wpływ tych zmian na egzamin ósmoklasisty. To kwestia kluczowa — jeżeli egzamin nie zostanie dostosowany do nowej podstawy, może dojść do rozbieżności między wymaganiami stawianych nam przez egzaminy a rzeczywistym procesem nauczania. Nie ulega wątpliwości, że reforma zmierza w stronę nowoczesności. Jej celem jest szkoła, która rozumie język technologii, funkcjonuje w świecie mediów i trafia w potrzeby współczesnego ucznia.   

Co z tego wyniknie — przekonamy się już we wrześniu". 

Źródło: youtube.com/@ibepib, gov.pl, ibe.edu.pl/pl/podstawy-programowe.