Ten ptak znika z polskiego krajobrazu. Gniazduje tylko w jednym regionie

Kraska to jeden z najbarwniejszych ptaków Europy i Polski, porównywalny wielkością do gołębia, o długości ciała 30-35 cm, rozpiętości skrzydeł 62-72 cm i masie ciała 140-190 g. Upierzenie kraski jest wyjątkowo kolorowe: dominuje intensywny błękit i turkus w różnych odcieniach na głowie, szyi, spodzie ciała, pokrywach skrzydłowych i podskrzydłowych, z domieszką seledynu. 

Grzbiet i barki kraski są cynamonowo- lub rdzawobrązowe, lotki czarne, sterówki od góry seledynowe, od spodu ciemnoszafirowe. Dziób jest czarniawy, nogi żółtawe. W obrębie gatunku praktycznie nie występuje dymorfizm płciowy – samiec i samica wyglądają niemal identycznie, a młode ptaki są mniej kontrastowo ubarwione, z wyraźnym brakiem niebieskiego na głowie i tułowiu.

Kraska zamieszkuje południową, środkową i wschodnią Europę oraz zachodnią, środkową i południową Azję aż po Himalaje i Ałtaj, a także północno-zachodnią Afrykę. Największe skupiska lęgowe kraski znajdują się w europejskiej części Rosji i na Ukrainie. Zimuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej, ale niektóre osobniki docierają aż do południowej Afryki. Przeloty odbywają się w kwietniu-maju oraz sierpniu-wrześniu.

Przeczytaj także: Jego dziób zmienia kolor. Jest ich Polsce coraz mnie

Kraska preferuje otwarte, nasłonecznione krajobrazy z mozaiką łąk, pól uprawnych i zadrzewień śródpolnych. Najchętniej zasiedla skraje starych lasów, szpalery drzew, miedze, obrzeża lasów, aleje oraz pojedyncze stare drzewa na polach i łąkach. Dla kraski ważna jest obecność dużych, dziuplastych drzew (np. dębów, topól, wierzb), w których może zakładać gniazda. Gatunek ten unika terenów silnie zalesionych i intensywnie użytkowanych rolniczo bez drzew.

Kraska żywi się przede wszystkim dużymi owadami, zwłaszcza chrząszczami i prostoskrzydłymi (pasikoniki, świerszcze). Jej dieta obejmuje również inne bezkręgowce, takie jak dżdżownice, ślimaki, pająki, a także drobne kręgowce, np.: żaby, jaszczurki, małe węże oraz gryzonie. 

Jeszcze na początku XX w. kraska była szeroko rozpowszechniona i dość liczna w całej niżowej części kraju. Pierwsze oznaki spadku liczebności pojawiły się w pierwszej połowie XX wieku, a po II wojnie światowej nastąpiło gwałtowne załamanie populacji. W latach 60. XX wieku rozmieszczenie kraski miało już charakter wyspowy, zwłaszcza w zachodniej i północnej Polsce. 

Jednak jeszcze na początku lat 70. XX wieku jej liczebność wynosiła ok. 1000 par. W pierwszej połowie lat 80. liczebność krajowej populacji kraski szacowano już na ok. 560 par lęgowych, a dekadę później było to tylko 160-200 par. Do połowy lat 90. całkowicie zanikła na Ziemi Lubuskiej, Śląsku, w Wielkopolsce i na Pomorzu. W 2006 roku całą polską populację oceniano na 60-75 par, a w 2010 roku Monitoring Ptaków Polski wykazał 47 par kraski (w tym 29 pewnych lęgów).

W kolejnych latach, mimo intensywnych działań ochronnych (m.in. wieszanie budek lęgowych, ochrona siedlisk), populacja tego gatunku nadal malała. W 2021 roku odnotowano jedynie 11 stanowisk kraski z pewnym gniazdowaniem i 4 z gniazdowaniem prawdopodobnym. W 2022 roku wykazano już tylko 8 par kraski z pewnym lęgiem i 2 pary z lęgiem prawdopodobnym. Dodatkowo, na 14 stanowiskach obserwowano tylko pojedyncze osobniki. Obecnie największa liczba par gniazduje na Równinie Kurpiowskiej.

Jedną z głównych przyczyn tak drastycznego spadku liczebności kraski w Polsce i Europie jest utrata siedlisk. Mowa tutaj m.in. o intensyfikacji rolnictwa oraz idącymi za nią: chemizacją upraw, zubożeniem bazy pokarmowej, likwidacją miedz i zadrzewień śródpolnych, a także usuwaniem starodrzewów. Działania te przyczyniły się do izolacji przestrzennej populacji kraski na skraju zasięgu. Nie bez znaczenia pozostają także znaczne straty w lęgach na skutek niepokojenia ptaków w pobliżu gniazda i drapieżnictwa. 

W Polsce kraska jest objęta ochroną ścisłą. Gatunek ten wymaga również ochrony czynnej, co oznacza konieczność podejmowania specjalnych działań na rzecz jego przetrwania, np. montaż budek czy zachowanie starych drzew z dziuplami. Dodatkowo, w związku z drastycznym spadkiem liczebności kraski, wprowadzono dla niej ochronę strefową:

• Strefa ochrony całorocznej – obejmuje drzewo z dziuplą, w której regularnie zakładane jest gniazdo.
• Strefa ochrony okresowej – obejmuje teren do 10 m od gniazda i obowiązuje od 1 kwietnia do 31 sierpnia każdego roku.

Kraska znajduje się na Czerwonej liście ptaków Polski jako gatunek krytycznie zagrożony (CR). Jest również wymieniona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej UE, Konwencji Berneńskiej i Bońskiej jako gatunek szczególnej troski.

Źródła: monitoringptakow.gios.gov.pl, otop.org.pl, ptop.org.pl, ekologia.pl, ptasieslady.blogspot.com, tvn24.pl