To unikat na skalę kraju. Kiedyś były powszechne w Polsce

Jaszczurka zielona to największy przedstawiciel jaszczurek występujących (historycznie) w Polsce i jeden z największych w Europie. Dorosłe samce osiągają długość ciała (z ogonem) do 40-50 cm, samice są nieco mniejsze, choć również mogą dorastać do podobnych rozmiarów. Ciało jaszczurki zielonej jest smukłe, z wyraźnie wysklepioną głową, dobrze zaznaczonym przewężeniem szyjnym i długim, zwężającym się ogonem, który może być ponad dwukrotnie dłuższy od reszty ciała. Kończyny są silne i smukłe, zakończone długimi palcami i pazurkami. 

Przeczytaj także: Zalewają Polskę. Wszystko przez nieodpowiedzialnych hodowców

Ubarwienie jaszczurki zielonej jest silnie zróżnicowane w zależności od wieku, płci i podgatunku. Młode osobniki są brązowawe lub rdzawe, z jasnymi liniami na grzbiecie i bokach, a spód ciała jest jaśniejszy, żółtawy lub żółtozielony. W okresie godowym podgardle samców jaszczurki zielonej przybiera niebieską barwę, poza tym ich grzbiet ma intensywnie zielony kolor. Samice są mniej jaskrawe, często z zielonym grzbietem i jaśniejszymi bokami, z jasnymi, falistymi liniami i nieco ciemniejszymi plamami wzdłuż ciała.

Jaszczurkę zieloną (łac. Lacerta viridis) można pomylić z jaszczurką zwinką (łac. Lacerta agilis), zwłaszcza z samcami zwinki w okresie godowym. Oba gatunki mogą mieć zielone ubarwienie, co może prowadzić do pomyłek, szczególnie przy obserwacji z daleka. Jednak jaszczurka zielona jest wyraźnie większa, ponieważ zwinka osiąga maksymalnie ok. 24-25 cm. Ponadto samce zwinki oprócz zielonego ubarwienia zwykle mają także widoczne wzory: brązowe lub czarne plamki, pręgi, a czasem również białe "oczka" na bokach.

Jaszczurka zielona jest spotykana głównie w środkowej i południowo-wschodniej Europie, sięgając od północno-wschodnich Niemiec, Czech, Słowacji, Węgier, przez Bałkany, aż po wybrzeża Morza Czarnego w Turcji i Grecji. Polska leży na północnej granicy jej naturalnego zasięgu występowania – historycznie notowano ją na Śląsku Cieszyńskim, w dolinie Odry (rezerwat Bielinek), na Ziemi Lubuskiej, Roztoczu, w rejonie Warszawy i Płocka. Obecnie jednak jaszczurkę zieloną uznaje się w Polsce za gatunek wymarły lub zanikły – ostatnie wiarygodne obserwacje pochodzą z przełomu XX i XXI wieku z okolic Gubina w woj. lubuskim. Najbliższe stabilne populacje występują dziś w Niemczech, Czechach i na Słowacji.

Jaszczurka zielona jest wybitnie ciepłolubna i preferuje nasłonecznione, suche, otwarte lub półotwarte tereny – szczególnie wrzosowiska, suche bory sosnowe, piaszczyste wydmy, kamieniste zbocza, nasypy kolejowe i ruiny. W odróżnieniu od innych polskich jaszczurek, jaszczurka zielona potrafi wspinać się po drzewach na wysokość nawet kilkunastu metrów. W Polsce jej historyczne stanowiska były związane z nasłonecznionymi wrzosowiskami, suchymi borami i terenami o kwaśnych, ubogich glebach.

W Polsce jaszczurka zielona jest objęta ścisłą ochroną gatunkową – oznacza to, że jej chwytanie, zabijanie, przetrzymywanie, niszczenie siedlisk i stanowisk oraz handel są zakazane. Jednocześnie wymaga także ochrony czynnej, która przewiduje podejmowanie działań na rzecz zachowania lub odtworzenia jej siedlisk i populacji. Ochrona jaszczurki zielonej w Polsce ma charakter zapobiegawczy – w razie odkrycia nowych, autochtonicznych stanowisk, obowiązują natychmiastowe działania ochronne. Według Polskiej czerwonej księgi zwierząt gatunek ten ma status zanikłego lub prawdopodobnie zanikłego w Polsce (EXP), czyli na terenie kraju jest uznawany za wymarły. 

W Europie jaszczurka zielona jest szeroko chroniona prawnie. Została wymieniona w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej UE (92/43/EWG) jako gatunek wymagający ścisłej ochrony w całym naturalnym zasięgu występowania. W większości krajów Europy Środkowej i Południowej, gdzie jaszczurka zielona występuje naturalnie, jest objęta ochroną gatunkową. Według Czerwonej listy IUCN ma status LC (Least Concern, tj. najmniejszej troski), czyli nie jest globalnie zagrożona wyginięciem, choć jej liczebność lokalnie spada.

Źródła: iop.krakow.pl, magazyn.salamandra.org.pl, ekologia.pl, tygodnik-krapkowicki.pl