Rośnie w trzech miejscach w Polsce. Potrafi przetrwać arktyczne warunki

To niski i niepozorny krzew. Znacząco różni się od brzóz, które widzimy w parkach i lasach. Brzozy karłowate rzadko przekraczają wysokość 1 m, a wyjątkiem są rośliny w Górach Izerskich mogące osiągnąć 2 m wysokości. Natomiast na terenach nizinnych są one mniejsze i dorastają najwyżej do 50 cm.

Brzoza karłowata kwitnie w kwietniu i maju. Jest to gatunek wiatrosiewny, chociaż w warunkach klimatycznych panujących w Polsce, rozmnaża się głównie wegetatywnie.

Brzoza karłowata jest reliktem glacjalnym. Oznacza to, że pamięta jeszcze czasy epoki lodowcowej. Ponieważ rozmnaża się wegetatywnie, nie może rozprzestrzenić się ze stanowisk polodowcowych na inne siedliska.

Ta wyjątkowa roślina występuje w rejonach północnych Holarktyki. Jest to m.in. Kanada, Europa Północna, Alaska i Grenlandia. W Europie można znaleźć pojedyncze stanowiska brzozy karłowatej, które objęte są ochroną rezerwatową.

W Polsce brzoza karłowata rośnie w Pojezierzu Chełmińskim, w Górach Izerskich oraz w Górach Bystrzyckich. W tych miejscach powstały rezerwaty: Linje, Torfowiska Doliny Izery oraz Torfowiska pod Zieleńcem.

Jest to jedna z niewielu roślin rosnących w Polsce, która przetrwała od czasów plejstocenu. Potrafi wytrzymać długotrwałe mrozy i krótkie okresy wegetacyjne. Jej system korzeniowy znakomicie radzi sobie na ubogich, torfowych glebach. Preferuje tereny otwarte, dobrze nasłonecznione i wilgotne. Zasiedla głównie wysokogórskie torfowiska.

Brzoza karłowata w Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. Jest niezwykle wrażliwa na osuszanie torfowisk, a te prace niestety kilkadziesiąt lat temu przeprowadzono na wszystkich jej siedliskach. W ten sposób zostały zaburzone warunki wodne preferowane przez roślinę. Są one dość specyficzne, ponieważ brzoza karłowata wymaga, żeby poziom wód gruntowych nie był wyższy ani niższy niż ok. 10 cm poniżej torfowiska. Osuszanie tych terenów nie tylko osłabia brzozę, ale też powoduje ekspansję drzew i krzewów stanowiących zagrożenie dla tego wyjątkowego gatunku.

Najskuteczniejszym sposobem ochrony brzozy karłowatej przed całkowitym zniknięciem z terenów Polski jest ochrona siedlisk. Oznacza to konieczność doprowadzenia ich do stanu najbliższego pierwotnemu oraz zabezpieczenie otoczenia przed pracami odwadniającymi. Obejmuje to również zrezygnowanie z oczyszczania starych, zarastających rowów melioracyjnych. W ten sposób być może uda się uratować gatunek, który przetrwał setki tysięcy lat w ekstremalnie trudnych warunkach, a teraz jest zagrożony.

Źródła: przyrodniczo.pl, siedliska.gios.gov.pl, atlas-roslin.pl