Ten ptak to mistrz kamuflażu. Potrafi udawać węża

Lelek zwyczajny to średniej wielkości ptak o długości ciała 25-28 cm, rozpiętości skrzydeł 52-60 cm, bardzo smukłej sylwetce oraz długich, wąskich skrzydłach i ogonie. Upierzenie lelka jest bardzo charakterystyczne: wierzch ciała szarobrązowy z popielatymi, brązowymi i czarnymi plamkami oraz prążkami. Spód ciała lelka jest jaśniejszy, ale także silnie plamkowany i prążkowany. Skrzydła i ogon pokryte są drobnymi, nieregularnymi wzorami.

Dzięki tak skomplikowanemu upierzeniu lelek jest mistrzem kamuflażu – siedząc nieruchomo na ziemi, wśród suchych liści, igliwia, wrzosów czy na pniu drzewa, staje się niemal niewidoczny. Upierzenie lelka doskonale imituje strukturę i kolorystykę ściółki leśnej oraz kory drzew, co chroni go przed drapieżnikami i ułatwia przetrwanie w naturalnym środowisku.

Lelek zwyczajny występuje na rozległych obszarach Europy, Azji i północno-zachodniej Afryki. W Europie jego zasięg obejmuje niemal cały kontynent, z wyjątkiem północnych krańców Skandynawii i niektórych wysp. Szacuje się, że polska populacja lęgowa lelka wynosi od 4 do 6 tys. par. Jednak z uwagi na jego niską wykrywalność dokładna liczebność populacji tego gatunku nie jest znana. Lelek najliczniej występuje na nizinach, zwłaszcza w dużych kompleksach borów sosnowych, ale można go spotkać także w górach do wysokości ok. 1000 m n.p.m.

Przeczytaj także: Ten ptak to Zorro polskich łąk. Jeden z jego zwyczajów budzi grozę

Lelek zwyczajny preferuje suche, świetliste bory sosnowe, młodniki, polany, wrzosowiska, zręby leśne, skraje lasów oraz tereny piaszczyste, często z rozrzuconymi krzewami lub pojedynczymi drzewami. Lelek unika gęstych, wilgotnych lasów i terenów całkowicie pozbawionych drzew. Zależność pomiędzy jego upierzeniem a siedliskiem jest bardzo wyraźna –maskujące barwy pozwalają lelkom skutecznie ukrywać się na tle ściółki, piasku, suchych liści czy wrzosów. 

Dziób lelka na pierwszy rzut oka jest niewielki, delikatny i czarny. Jednak w rzeczywistości jest szeroko rozcięty i płaski, a jego żuchwa kończy się tuż pod okiem. Wokół dziobu znajdują się sztywne, szczeciniaste pióra, które nocą pomagają mu w chwytaniu owadów w locie. Lelek zwyczajny zawdzięcza swoją nazwę dawnemu przekonaniu, że nocą wysysa mleko z kóz (stąd nazwa "kozodój"), co jest oczywiście mitem. 

W czasie spoczynku lelek siada wzdłuż gałęzi, a nie w poprzek, jak większość ptaków. Wszystko po to, aby jeszcze lepiej wpasować się w otoczenie. Gniazda lelka także różnią się od tych powszechnie znanych ze świata ptaków, ponieważ mają postać małego zagłębienia w ziemi bez wyściółki wewnątrz. Maskujące upierzenie również pomaga lelkowi skutecznie chronić gniazdo przed intruzami. 

Gdy lelek dostrzeże zbliżające się zagrożenie, przymyka swoje oczy i zastygając w bezruchu, stara się pozostać niewidoczny jak najdłużej się da. Jednak kiedy intruz przekroczy pewien krytyczny dystans, lelek nagle zrywa się do lotu. Odlatuje na kilka metrów i próbuje odciągnąć uwagę od gniazda, symulując poważne obrażenia – najczęściej złamane skrzydło lub nogę. W desperacji lelki rozdziawiają szeroko dziób i zaczynają syczeć niczym wąż, tworząc iluzję groźnego przeciwnika.

Źródła: salamandra.org.pl, ekologia.pl